©: Hendrik van Kampen

Het langgerekte kanaaldorp 2e Exloërmond ligt tussen Exloo en het Groningse Musselkanaal. Het dorp is omstreeks 1840 gesticht als veenkolonie. Vanaf de provinciegrens met Groningen werden kanalen gegraven in het veengebied van Exloo. Dit waren de zogenaamde monden. Haaks daarop werden de wijken gegraven, kleine verbindingskanalen.

Door ontginningen is de langwerpige strokenverkaveling van de landerijen ontstaan. In 2003 vierde het dorp zijn 150-jarig bestaan.

De eerste bebouwing van 2e Exloërmond onstond oostelijk van de huidige Drentse Mondenweg, aan weerszijden van het kanaal Zuiderdiep. Niet lang daarna werden ook woningen gerealiseerd ten westen van deze weg. Er werd een dubbel kanaalsysteem aangelegd, parallel aan het Zuiderdiep groef men het Noorderdiep. Tussen de twee vaarten werden voornamelijk woningen gebouwd voor neringdoenden en veen- en landarbeiders, buiten de vaarten bouwden boeren grote veenkoloniale boerderijen. Aan de westkant van het dorp loopt de bebouwing over in het buurschap Exloërkijl aan de gelijknamige weg.

Na de Tweede Wereldoorlog verdichtte de bebouwing en ontstond hier een kleine dorpskom in de hoek waar het dorp en Exloërkijl bij elkaar komen. Zowel het Noorder- als het Zuiderdiep zijn inmiddels gedempt. Aan de oostkant loopt 2e Exloërmond door tot aan de provinciegrens, die hier wordt gevormd door de goederenspoorlijn.

2e Exloërmond wordt omringd door landbouwgronden en weilanden, zoals de Noorder- en Zuiderboerplaatsen, de Exloosche Landen en de Exloërkijlplaatsen. Na de verveningen bleek dat de nieuw verworven landerijen niet zo vruchtbaar waren als men verwachtte. Tot de introductie van kunstmest enkele decennia later verliepen de landbouwactiviteiten daardoor relatief moeizaam. Na de Tweede Wereldoorlog werd turf als brandstof vervangen door olie en gas en kwam er een eind aan de turfwinning in de Exloërvenen. De schaalvergroting in de landbouw en het einde van het turfsteken zorgde voor een groot gebrek aan werkgelegenheid in 2e Exloërmond en het gehele veenkoloniale gebied. In de loop van de vorige eeuw kreeg 2e Exloërmond andersoortige bedrijven en kleine industrie, die zich onder meer vestigden op bedrijventerrein Noorderkijl. Op de kruising van het Zuiderdiep en de Drentse Mondenweg staat een grote waterzuiveringsinstallatie, waar men via biologische technieken afvalwater zuivert.

2e Exloërmond heeft een aantal kerken, waaronder de in 1908 gebouwde gereformeerde kerk aan het Zuiderdiep, een neogotische zaalkerk met een kleine geveltoren. Deze is niet meer in gebruik. Aan dezelfde straat staat de Baptistenkerk. Na jarenlang diensten te hebben georganiseerd in een woonhuis, kreeg de baptistengemeente in 1922 een eigen gebouw, een kleine zaalkerk met geveltoren.

Eveneens aan het Zuiderdiep staat de hervormde kerk uit 1939, tegenwoordig in gebruik bij de Samen-Op-Weg gemeente. Bij deze kerk staat de toren aan de zijkant, de consistoriekamer is later aangebouwd. Naast het kerkgebouw staat een grote pastorie die rond dezelfde tijd is gebouwd.

Langs het Zuiderdiep staan een groot aantal traditioneel vormgegeven boerderijen.

Er staan ook boerderijen met duidelijke Jugendstil-elementen. Deze zijn ontworpen door J.H. Prummel, die voor zichzelf het woonhuis aan het Zuiderdiep 192 ontwierp, eveneens in Jugendstil. Aan de Tuinbouwstraat vindt men een boerderij waarvan het woongedeelte bestaat uit een grote villa-achtige woning.

Tussen 2e Exloërmond en Valthermond, ten oosten van Exloërkijl, ligt een relatief nieuw natuurgebied van een kleine zeventig hectare groot. Dit terrein bestaat uit bos, grasland en een grote visvijver. Het is in beheer bij stichting Het Drentse Landschap. ■

Colofon

Bron: Noordboek

© Foto voorblad: Hendrik van Kampen