Havelte - dorp in Drenthe
Havelte
Het esdorp Havelte ligt ten noorden van Meppel tussen Darp en Uffelte en is in de late middeleeuwen ontstaan. Vanuit het naburige Darp, dat rond 1200 nog Hesselte heette, vestigden boeren zich aan de oostzijde van de Eursinger Binnenesch. In 1310 telde de nederzetting ongeveer 22 erven, een aantal dat door de bouw van de grote Sint Clemenskerk in de loop der tijd toenam. Inmiddels is Havelte uitgegroeid tot een groot forensendorp en zijn een aantal bijzondere plekken in en om het dorp, waaronder het buurschap Eursinge, uitgeroepen tot beschermd dorpsgezicht.
De Sint Clemenskerk verrees in 1310 op de markegrens tussen Havelte en Uffelte als dochterkerk van die in Steenwijk. Destijds stond de kerk precies in het midden tussen Uffelte en het toenmalige Hesselte, het latere Darp. Een eeuw later werd de grote toren bijgebouwd en werd tevens de zaalkerk verhoogd en uitgebreid. In de kerk staan nog een preekstoel en twee herenbanken uit de zeventiende eeuw. Het orgel is van 1819 en werd omstreeks 1895 in de kerk geplaatst. Aan de noordzijde van de kerk is rond 1990 nog het multifunctionele centrum Nije Wheeme aangebouwd, waarvoor de oude consistorie moest wijken. Tegenwoordig biedt de kerk onderkomen aan de hervormde gemeente.
Aan de Linthorst Homanlaan staat het grote witgepleisterde huis Overcinge. Al in 1313 werd in offciële documenten melding gemaakt van het bestaan van een huis Overcinge, maar het huidige gebouw is waarschijnlijk pas na 1630 gebouwd in opdracht van de vervenersfamilie Struuck. In de loop der eeuwen is het huis zowel van binnen als van buiten grondig verbouwd. In de jaren ’70 van de vorige eeuw heeft het gebouw nog een decennium dienst gedaan als Volkshogeschool. Daarna is het zoveel mogelijk teruggebracht in de staat van voor 1870. Bijzonder zijn ook de bijgebouwen van het landhuis, zoals het zeventiende-eeuwse poortgebouw en de latere dienstwoning in neorenaissance-stijl.
Havelte ontwikkelde zich in eerste instantie tot een dorp met verspreid liggende boerderijen, een viertal fraaie brinken en daar omheen essen. Door de aanleg van de Drentsche Hoofdvaart aan het eind van de achttiende eeuw veranderde dit. De werkgelegenheid nam toe en door de groei van het aantal inwoners verdichtte de bebouwing. Langs het water werd bovendien aan het begin van de negentiende eeuw de weg tussen Assen en Meppel aangelegd en er werd een schutsluis gebouwd in de Hoofdvaart even ten zuiden van het dorp. Veel Saksische boerderijen zijn gespaard gebleven.
Met name aan de Overcingel en de Dorpsstraat zijn zeventiende- en achttiende-eeuwse hallenhuisboerderijen met soms nog een losstaande schaapskooi te bewonderen.
In 1894 opende de coöperatieve stoomzuivelfabriek Havelte zijn deuren aan de Rijksweg.
Deze fabriek is tot 1977 in bedrijf geweest, tegenwoordig is in het oude fabriekspand een zwembadtechnisch bedrijf gevestigd. Aan de Molenweg staat nog een grote achtkante stellingmolen. Deze naamloze molen is gebouwd in 1914 op de onderbouw van een oudere molen die door bliksem werd verwoest. Bij de bouw van de nieuwe korenmolen werd gebruik gemaakt van onderdelen van een molen uit Wapse. Na 1945 is Havelte fink uitgebreid in noordelijke richting.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ten westen van Havelte een militair vliegveld aangelegd door de bezetter. Daarvoor moesten grote percelen bos wijken en werd het dorpje Darp zelfs grotendeels afgebroken. Het vliegveld is na gereedkoming nauwelijks in gebruik geweest, omdat het relatief snel werd gebombardeerd door de geallieerden. Aan de Van Helomaweg staat nog een klein monument ter nagedachtenis aan een gevallen Franse vliegenier. Op de hoek van de Dorpsstraat en de Egginkstraat staat een monument voor een andere gezagsvoerder, Piet Soer, die in de jaren ’30 beroemd werd met het KLM-vliegtuig De Pelikaan en in 1935 omkwam bij een vliegtuigcrash.
Noordelijk van Havelte liggen de natuurgebieden Havelterberg en Holtingerzand. Deze uitgestrekte terreinen bestaan uit bos, heide, vennen en stuifzanden. De Havelterberg is een verhoging van het landschap die is ontstaan door de vorming van een stuwwal in de IJstijd.
In de buurt van Havelte heeft men sporen aangetroffen die er op duiden dat de omgeving van het dorp al ver voor het begin van de jaartelling bewoond moest zijn geweest. Omstreeks 1932 werden in het Holtingerzand bijna veertienduizend jaar oude werktuigen aangetroffen uit de Steentijd. Ook zijn meerdere grafheuvels ontdekt. Ten noorden van de Havelterberg staat het meest opvallende bewijs: de grote hunebedden D53 en D54.
Voor toeristen heeft Havelte veel te bieden.
In en om het dorp bevinden zich talrijke overnachtingsmogelijkheden. In openluchttheater De Speulkoele wordt ieder jaar meerdere malen een openluchtspel opgevoerd, wat publiek uit de wijde omgeving trekt. In 2008 viert het dorp bovendien het dertigste Volksfeest met een grote optocht van versierde wagens. In een grote kas aan de Van Helomaweg nabij de Havelterberg is sinds 1998 het vlinderparadijs Papiliorama gevestigd. Dit is een van de grootste overdekte tropische vlindertuinen van Europa. Vanaf 2005 is er een mini-insectarium aan toegevoegd.
Sinds 1998 is het gemeentehuis van de gemeente Westerveld gevestigd in Havelte. Tot dat jaar vormde Havelte een eigen gemeente, waar onder meer Darp, Uffelte en Wapserveen toe behoorden. Men vergaderde vanaf 1881 in een woonhuis, maar in 1924 werd dat pand vervangen door het Raadhuis aan de Raadhuislaan. In 1988 kreeg de gemeente Havelte een nieuw onderkomen in een oude, gerenoveerde hallenhuisboerderij aan de Boskampsbrugweg, waar een jaar later een nieuwe vleugel aan werd toegevoegd. Voor het gemeentehuis staat sinds 1989 het beeld De Parel van Drenthe, dat gemaakt is door Bert Kiewiet. Aan het eind van 2008 verhuizen de ambtenaren van Westerveld naar het nieuwe gemeentehuis in Diever. ■
Colofon
Bron: Noordboek
