©: Hendrik van Kampen

Schoonoord ontstond in de tweede helft van de negentiende eeuw op de kruising van het nieuw gegraven Oranjekanaal met de weg tussen Coevorden en Assen. Het kanaal moest de Drentsche Hoofdvaart bij Hoogersmilde verbinden met het uitgestrekte veengebied achter Zuidbarge. Initiatiefnemer van het project was aannemer Jasper Klijn met zijn Drentsche Veen- en Middenkanaalmaatschappij. Hij was ook degene die de naam Schoonoord bedacht.

De eerste bewoners waren vooral arbeiders en keuterboeren, die plaggenhutten bouwden langs het kanaal. In de loop der tijd werden deze hutten vervangen door stenen woningen en boerderijen. Schoonoord groeide relatief snel, in 1854 telde het dorp al ruim dertig gezinnen. In eerste instantie was Schoonoord een kanaaldorp met lintbebouwing. Naarmate het transport over de weg belangrijker werd, ontstond ook bebouwing langs de weg.

Schoonoord kreeg een dorpskom aan beide kanten van het kanaal langs de Slenerweg en de Tramstraat tussen Emmen en Schoonloo.

De bebouwing langs het kanaal grenst aan die van Odoornerveen. Aan de andere kant van Schoonoord ligt het dorp Wezuperbrug met het grote recreatiepark Kuierpadtien.

In 1854 werd een grote stellingmolen aan de Tramstraat gebouwd. Deze korenmolen raakte in 1903 zwaar beschadigd door een storm en werd daarna herbouwd met onderdelen van een gesloopte oliemolen uit het Groningse Middelstum. Vlak na 1950 raakte de molen buiten bedrijf en in 1978 is de molen deels ontmanteld. De stenen onderbouw, de stelling en de met riet gedekte achtkant zijn bewaard gebleven. In het molenrestant wordt nu gewoond.

Al in 1856 kreeg het dorp een eigen lagere school annex kerk aan de Slenerweg, op de plek waar nu het VVV-kantoor staat. Nadat Schoonoord in 1862 een zelfstandige hervormde gemeente werd, begon men enkele jaren later met de bouw van de hervormde kerk aan de Kerklaan. Dit is een eenvoudige zaalkerk. De opengewerkte dakruiter is in 1976 vervangen door het huidige exemplaar. In 1886 werd, eveneens aan de Kerklaan, een nieuw schoolgebouw gerealiseerd. Op deze plek staat nu het dorpshuis. Even verderop in dezelfde straat verrees rond 1915 de gereformeerde kerk naar ontwerp van J. van Peer. Deze zaalkerk met geveltorentje is in de jaren ’40 naar achteren uitgebreid. Tegenwoordig heeft Schoonoord twee basisscholen. De openbare Burgemeester S.J. van Royenschool staat aan de Sportparklaan, de christelijke basisschool De Slagkrooie vinden we aan de Ringstraat.

Zo’n honderd jaar geleden kreeg Schoonoord een aansluiting op het tramspoornet van de Eerste Drentsche Stoomtramwegmaatschappij. Daarmee was het dorp aangesloten op het traject tussen Assen en Coevorden. De Tramstraat herinnert hier nog aan. In de jaren ’30 is aan de Stortstraat een zorgcentrum gekomen, dat zich heeft ontwikkeld tot een modern woon- en zorgcentrum. Patiënten in Het Ellertsveld krijgen hun zorg binnen een beschermde woonvorm. Het centrum maakt deel uit van de zorggroep Suydevelt.

In de Boswachterij Sleenerzand, langs de weg richting Emmen, ligt hunebed D49. Dit hunebed heeft, vanwege de protestantse hagepreken die hier werden gehouden in de zestiende eeuw, als bijnaam De Papeloze Kerk.

Het hunebed is meerdere keren gerestaureerd en zelfs deels gereconstrueerd met stenen die van elders gehaald werden. Iets verder in de boswachterij ligt de Galgenberg, een prehistorische grafheuvel van bijna twee meter hoog en een doorsnede van meer dan twintig meter.

Tussen Schoonoord en De Kiel ligt aan de rand van het bos een grote gletsjerkuil, die is ontstaan in de ijstijd.

Een belangrijke trekpleister is openluchtmuseum Ellert en Brammert aan de Tramstraat. Dit bijzondere park werd halverwege de jaren ’50 geopend ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van Schoonoord. Er wordt een beeld geschetst van het leven in het negentiendeeeuwse Drenthe. Daarvoor zijn onder meer plaggenhutten herbouwd, er staat een Saksische boerderij, er is een dorpsschooltje en men kan een kijkje nemen in een oude gevangenis.

Er is ook een speeltuin en een kinderboerderij.

De naam van het museum komt uit het volksverhaal over twee reuzen, die ten noorden van Schoonoord in het Ellertsveld woonden.

Deze vader en zoon waren de schrik van iedere reiziger, totdat een klein meisje de oudste reus met een list wist uit te schakelen. Bij het museum is ook de start van een kunstroute die is uitgezet door de stichting Natuurkunst Drenthe. Sinds 2005 probeert deze stichting met jaarlijkse kunstmanifestaties in de natuur rond Schoonoord de natuur- en kunstbeleving te versmelten.

In de jaren ’70 werd het Oranjekanaal gesloten voor de beroepsvaart. De exploitatie was niet langer rendabel door de groeiende concurrentie van het wegtransport. Midden in het dorp ligt over het Oranjekanaal een kunstzinnig vormgegeven brug, die is ontworpen door de Friese kunstenaar Ids Willemsma. In de omgeving van Schoonoord zijn een aantal campings en bungalowparken. ■

Colofon

Bron: Noordboek

© Foto voorblad: Hendrik van Kampen