©: Hendrik van Kampen

Het kanaaldorp Smilde ontstond rond 1770, toen men begon met de ontginning van de Smildervenen. In de zeventiende eeuw had men al de venen rond Hoogersmilde ontgonnen, maar aan het begin van de achttiende eeuw moest men het werk daar staken ten gevolge van een verwaarloosd kanalensysteem. De aanleg tussen 1768 en 1780 van de Drentsche Hoofdvaart, die het Meppeler Diep en Assen met elkaar moest verbinden, gaf het veengebied een nieuwe impuls. Aan weerszijden van de vaart vestigden zich boeren en land- en veenarbeiders. Vanaf het kanaal werd de grond in langwerpige percelen afgegraven.

Het jonge dorp Smilde, dat toen ook Kloosterveen genoemd werd, groeide in korte tijd fink. Aan de Veenhoopsweg verrees in 1788 de hervormde kerk. Dit is een opvallende achtkante kerk naar ontwerp van Abraham Sorg.

Bovenop het dak staat een grote witte open lantaarn. Het orgel is van 1841. In de strafkolonie Veenhuizen is een kopie van deze kerk gebouwd. Vanaf 1846 had het dorp ook een synagoge. Door een teruglopend aantal leden verloor deze vlak voor de Tweede Wereldoorlog zijn functie. Na de oorlog is het gebouw afgebroken. Het joodse schooltje is verbouwd tot woonhuis.

Rond 1850 was het dorp qua inwonertal na Hoogeveen en Meppel de grootste plaats van Drenthe. Toen de ontginningen in de tweede helft van de negentiende eeuw ten einde liepen, trokken veel veenarbeiders weg naar de oostelijke veengebieden van Drenthe. Smilde ontwikkelde zich toen meer tot een agrarisch dorp met veenkoloniale akkerbouw. Er werdenmet name aardappelen verbouwd, maar eind vorige eeuw werden grote stukken land rond Smilde ingericht voor de bloementeelt. In eerste instantie alleen droogbloemen, later ook snijbloemen.

De Tramweg herinnert nog aan de jaren dat er een tramlijn langs het kanaal bij Smilde liep.

Langs de Tramweg staan een aantal fraaie woningen, waarvan het huis Assen-Rode het oudst is. Het dateert van 1770 en is gebouwd in opdracht van de familie Rebenscheidt. De graftombe van deze familie lag achter het huis.

Halverwege de negentiende eeuw kreeg het een agrarische functie en werd een houten schuur bijgebouwd. Iets verder in de straat staan de in neorenaissancestijl gebouwde burgemeesters- en notariswoning.

Na de Tweede Wereldoorlog werden nieuwe woonwijken gebouwd aan weerszijden van de Suermondsweg. Daardoor ontstond komvorming aan de oostzijde van de vaart. Langs de Drentsche Hoofdvaart is een bebouwingslint van bijna twintig kilometer lang ontstaan, verdeeld over meerdere dorpen. De vaart wordt alleen nog gebruikt voor recreatie. De waterweg bij Smilde maakt deel uit van de Turfroute, een vaarroute van meer dan tweehonderd kilometer door de provincies Drenthe, Friesland en Overijssel. Bij Smilde ligt het grote Fochteloërveen, een restant van de Smildervenen.

Als een van de eerste plaatsen in Drenthe had Smilde al in 1805 een eigen gemeentebestuur.

Tot de gemeente Smilde behoorden onder meer Bovensmilde, Hijkersmilde en Hoogersmilde. Het voormalige raadhuis staat aan de Hoofdweg. Deze Villa Maria dateert uit 1893 en is oorspronkelijk gebouwd voor Maria Hoogerbrugge. Pas in de jaren ’30 trok de gemeente in dit neorenaissancistische gebouw. Het is meermalen verbouwd. Na de gemeentelijke herindeling van 1998 is Smilde met de gemeentes Beilen en Westerbork gefuseerd in de gemeente Midden-Drenthe. In opdracht van de gemeente Smilde is een reeks van vier bronzen beelden gemaakt voor de vier kanaaldorpen.

Het beeld De Bezieling staat aan de Vaart in Smilde en verbeeld de band tussen de vier kanaaldorpen, de andere beelden zijn getiteld De Aarzeling, De Ontmoeting en De Voleinding en staan in respectievelijk Hoogersmilde, Hijkersmilde en Bovensmilde. ■

Colofon

Bron: Noordboek

© Foto voorblad: Hendrik van Kampen