©: Hendrik van Kampen

Noordoostelijk van Valthe ligt het langgerekte negentiende-eeuwse kanaaldorp Valthermond. Nadat Valthe het Convenant had ondertekend waarin het gebruik van de Drentse en Groningse kanalen was vastgelegd, kon men beginnen met de ontginning.

Vanaf Musselkanaal werd schuin een zijkanaal gegraven door het Valtherveen. Deze Eerste Valthermond splitste zich nabij de Markerweg in twee parallel aan elkaar lopende hoofddiepen, die ook evenwijdig liepen aan het verderop gelegen 2e Exloërmond. Vanaf de twee kanalen werd een groot netwerk van wijken gegraven afwatering en voor de turfvaart. Aan de weg Dreef, tussen Valthermond en 2e Exloërmond, staat het beeld Loegbeeld of Modderman uit 1999 dat een ode is aan de veenarbeider van Valthermond.

Tussen de Noorder- en Zuiderhoofdvaart werden vanaf 1853 woningen gebouwd voor land- en veenarbeiders. Het dorp vierde daarom in 2003 het 150-jarig bestaan. Het afgegraven veen werd geschikt gemaakt voor landbouw en er werden grote veenkoloniale boerderijen gebouwd. Valthermond ontwikkelde zich relatief snel tot een groot dorp. Er werd een schooltje gebouwd en in 1883 werd de eerste kerk gesticht. Tot die tijd werden diensten gehouden in woonhuizen. De nieuwe hervormde kerk aan het Zuiderdiep was een eenvoudig bakstenen kerkgebouw met spitsboogvensters. De bouw van de grote toren werd pas mogelijk in 1925 na een schenking van een particulier, het orgel dateert van 1934. Doordat Valthermond grote groepen inwoners aantrok met elk een eigen geloof, waren meerdere religieuze stromingen in het dorp vertegenwoordigd die een eigen gebedshuis hadden. Naast de hervormde gemeente waren dat onder meer de baptisten en de gereformeerden. Katholieken bezochten de kerk in het naburige Zandberg.

Aan het Zuiderdiep staan veel grote boerderijen uit de eerste helft van de vorige eeuw.

Een aantal van deze boerderijen hebben Jugendstil- en neorenaissancedetails. De landerijen rond Valthermond waren zeer geschikt voor de teelt van aardappelen. In 1958 werd mede daarom in Valthermond een kweekinstituut voor aardappelrassen gehuisvest.

Begin twintigste eeuw kwam ook de industrie op in Valthermond. De combinatie van goedkope arbeidskrachten, een goed waterwegennetwerk en een oneindige hoeveelheid turf zorgde voor de komst van grote fabrieken. Aan de Kavelingen werd een steenfabriek gebouwd en in 1902 werd ook een coöperatieve stoomzuivelfabriek geopend, De IJzeren Klap genaamd.

Deze heeft slechts vijftien jaar bestaan, omdat de aandeelhouders, de boeren, niet verplicht waren hun melk alleen aan deze fabriek te leveren. Het dorp had ook enige tijd een kleine particuliere zuivelfabriek.

In 1917 werd Valthermond geteisterd door een grote veenbrand. Daarbij werden ruim negentig woningen verwoest en kwam een aantal mensen om het leven. Maar Valthermond foreerde, want in 1919 woonden er al ruim 4500 mensen.

Het was daarmee vele malen groter geworden dan het moederdorp Valthe. Na de Tweede Wereldoorlog nam de werkgelegenheid af en daarmee ook het inwoneraantal. De turfhandel werd gestaakt en de agrarische sector mechaniseerde, waardoor veel boerenbedrijven stopten.

In de jaren ’70 werden de twee hoofddiepen van Valthermond grotendeels gedempt. Bij het opengebleven deel van het Zuiderhoofddiep is bij een sluis uit 1897 het bronzen beeld De Toekomst Scheppen geplaatst. Dit symboliseertde kracht van de mens die de veengebieden op de schop nam en cultiveerde.

Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat er al ver voor de ontginningen mensen in het Valtherveen rondliepen. Tussen Valthe en Ter Apel is namelijk een oude veenweg ontdekt, die bestond uit planken en boomstammetjes.

Men vermoedt dat deze weg is aangelegd in de Romeinse Tijd, omstreeks het begin van onze jaartelling. Door de vervening is de weg verloren gegaan. ■

Colofon

Bron: Noordboek

© Foto voorblad: Hendrik van Kampen