Vries - dorp in Drenthe
Vries
In de vroege middeleeuwen is op hoger gelegen zandgronden het esdorp Vries ontstaan.
De naam van het dorp is waarschijnlijk afgeleid van een persoonsnaam. Oorspronkelijk had Vries drie brinken, waarvan alleen nog de grote rechthoekige brink bij de hervormde kerk bewaard is gebleven. De essen van het dorp lagen aan de west- en oostkant van het dorp.
In de omgeving van Vries zijn enkele kleine heidegebieden met vennen, waar veelal bijzondere archeologische vondsten zijn gedaan.
Op de plaats waar nu de Sint Bonifatiuskerk staat, stond omstreeks 775 al een houten kapel. Vries wordt daarom wel de oerparochie genoemd van het dingspil Noordenveld. In de kapel werden missen gehouden voor inwoners van onder meer Norg, Eelde en Peize. In 820 kwam de kerk in bezit van het Duitse klooster van Werden. In de elfde en twaalfde eeuw werd de kerk van Vries opgesplitst en kregen de grote esdorpen in Noordenveld hun eigen stenen kerken. In Vries maakte de houten en later tufstenen kerk in de twaalfde eeuw plaats voor de huidige hervormde kerk.
Omstreeks 1150 is de grote romaanse toren gebouwd en enkele decennia later kwam het schip tot stand. De kerk was oorspronkelijk gewijd aan Sint Bonifatius. In de loop der eeuwen is het gebouw meermalen verbouwd. Bij een restauratie na de Tweede Wereldoorlog is geprobeerd de kerk zoveel mogelijk in oude staat te herstellen. Tot de inventaris van de kerk behoren enkele sarcofaagdeksels uit de twaalfde eeuw en een doopvont uit de dertiende eeuw.
De preekstoel dateert van 1661, de herenbank stamt uit 1762. In de toren hangt een klok uit 1517, het orgel is gebouwd in 1885.
In de kelder van de consistorie van de Sint Bonifatiuskerk is een van de kleinste musea van Nederland gevestigd. In het Klokkengieterijmuseum wordt een mal bewaard waarin de kerkklok is gegoten. Ook staan er sarcofaagdeksels tentoongesteld. In 1923 is op de Brink de pastorie gebouwd, later werd daar een verenigingsgebouw aan vast gebouwd. In 1867 kreeg Vries ook een christelijk-gereformeerde kerk. De huidige gereformeerde Ontmoetingskerk aan de Oude Asserstraat is in 1969 gebouwd ter vervanging van de oudere kerk. Het nieuwe gebouw is asymmetrisch opgebouwd en heeft aan de voorkant een klokkentoren.
Vries heeft zich vanaf de zeventiende eeuw verder ontwikkeld langs de oude postwagenroute richting Groningen. De weg tussen Vries en Assen werd omstreeks 1825 verhard. In de tweede helft van de negentiende eeuw kwam Vries pas echt tot bloei. Dit had vooral te maken met de economische groei door de aanleg van het Noord-Willemskanaal en de spoorlijn tussen Groningen en Zwolle. In 1896 kreeg het dorp een eigen coöperatieve zuivelfabriek aan de Tynaarlosestraat met de naam De Vooruitgang. In 1912 werd de handkrachtfabriek een stoomzuivelfabriek. De fabriek stond bij een korenmolen die in 1936 werd afgebroken.
Tot 1972 werd in Vries boter en consumptiemelk geproduceerd, daarna moest de fabriek sluiten. In de vorige eeuw nam het aantal industriële vestigingen in het dorp toe. In 1993 werd het grote industrieterrein tussen Vries en Tynaarlo opgeleverd.
Vries breidde gestaag uit, met name langs de uitvalswegen en aan de zuidkant van het dorp.
Het agrarische karakter van het dorp moest Vries na de Tweede Wereldoorlog inruilen voor dat van een groot forensendorp. Ondanks de modernisering en groei van het dorp heeft men geprobeerd de historische dorpskern zoveel mogelijk in stand te houden. Behalve de grote kerk staan aan de Brink ook oude Saksische boerderijen. Samen met de bomen en de oude klinkerweg vormen zij een beschermd dorpsgezicht. Aan de Brink bevinden zich nog het dorpscafé Onder de Linden en hotel Het wapen van Leiden.
Behalve aan de Brink staan ook in de buurt van de Oude Rijksweg en de Tynaarlosestraat fraaie negentiende- en twintigste-eeuwse boerderijen. Op de plek waar vroeger mogelijk een oude herberg stond, is in 1810 de boerderij aan de Oude Rijksweg 10 gebouwd. Aan dezelfde straat staan boerderijen van rond 1900 met een dwarsgeplaatst woonhuis. Eenzelfde soort boerderij vinden we aan de Tynaarlosestraat 58. Deze boerderij heeft als naam De Burcht. De twee kop-rompboerderijen Elsbroek en Schultenhof staan aan de Groningerstraat en de Schultenstraat.
In 1881 werd aan het kanaal langs de Groningerstraat het opvallende witgepleisterde landhuis Bosch en Vaart gebouwd in opdracht van de Oost-Indische tabakshandelaar Van Innen.
Om het huis werd een grote landschappelijke tuin aangelegd met onder meer een grote vijver. Op het terrein van Bosch en Vaart kwamen een oranjerie en een stookhut. Een achtkante theekoepel verrees aan het begin van de oprijlaan. Het koetshuis is later verbouwd tot zelfstandig woonhuis. Andere bijzondere negentiende-eeuwse huizen in Vries zijn Huize Rustica aan de Groningerstraat en Huize Blijdorp aan de Tynaarlosestraat.
Tot 1998 was Vries een zelfstandige gemeente.
Vanaf 1901 was het gemeentehuis gevestigd in het voormalige raadhuis aan de Oude Rijksweg en in 1996 nam de gemeente zijn intrek in het nieuwe raadhuis aan het Raadhuisplein. Na de gemeentelijke herindeling van 1998 fuseerde de gemeente Vries met de gemeentes Zuidlaren en Eelde tot een grotere gemeente die in 1999 de naam Tynaarlo kreeg. Het gemeentehuis staat echter niet in Tynaarlo maar aan het Kornoeljeplein in Vries. In 2004 is hier een nieuw, langgerekt rechthoekig gebouw neergezet, ontworpen door Claus & Kaan Architecten.
Ook het politiebureau van Vries is in dit pand gevestigd. ■
Colofon
Bron: Noordboek
