Zwartemeer - dorp in Drenthe
Zwartemeer
Tussen Klazienaveen en de grens met Duitsland ligt het kanaaldorp Zwartemeer. Het dorp is ontstaan in de tweede helft van de negentiende eeuw. De eerste bewoners waren voornamelijk Duitse katholieke boeren, die zich bij een groot veenmeer vestigden om boekweit te telen. Het meer heette het Zwarte Meer en werd zo genoemd vanwege de donkere kleur van het water. De naam zou later overgaan op de nederzetting. De oorspronkelijke kolonie lag tussen het huidige dorp en het natuurreservaat Bargerveen. Na de aanleg van de Verlengde Hoogeveensche Vaart werd de ontginning grootschalig aangepakt en verschoof de bebouwing noordwaarts. Men groef haaks op de hoofdvaart een netwerk van kleine kanalen voor afwatering en transport, waardoor het Zwarte Meer droog kwam te liggen. Rond 1900 was de turfwinning de belangrijkste inkomstenbron van het dorp geworden.
Vanwege de grote katholieke enclave in Zwartemeer bouwde men in 1921 de Sint Anthonius van Paduakerk aan de Hogeweg, ter vervanging van een houten noodkerkje. De nieuwe kruiskerk was ontworpen door J. Sluijmer en opgetrokken in een stijl met neogotische elementen. Naast de kerk werd een grote pastorie gebouwd. Omdat het gebouw bijna buiten het dorp was komen te liggen, werd in 1968 besloten aan De Klinken een nieuwe katholieke kerk te bouwen met dezelfde naam.
Dit werd een moderne kerk naar ontwerp van J. Dresme. In 1981 verkocht het kerkbestuur de oude kerk aan een particulier. In de jaren die volgden deed het gebouw onder meer dienst als woning en opslagruimte. Pas na 1996 kreeg het inmiddels vervallen gebedshuis weer een religieuze bestemming. Sindsdien worden er onder meer rozenkransdiensten en een maandelijkse Latijnse Hoogmis gehouden. In 1998 werd het gebouw een rijksmonument.
Naast katholieke boeren en veenarbeiders woonden in Zwartemeer ook een grote groep gereformeerde veenarbeiders. Zij ijverden eveneens voor een eigen kerk. Net als de katholieke kwam de gereformeerde kerk tot stand rond 1921.
Deze zaalkerk met geveltoren en ingangsportaal werd gebouwd in de straat Verlengde Van Echtenskanaal, aan de rand van de hoofdvaart.
De gereformeerde en hervormde gemeente zijn intussen samengegaan in een Samen-OpWeg-gemeente. Zwartemeer heeft drie lagere scholen, een openbare, een katholieke en een christelijke.
De dorpskern ontwikkelde zich langs de Verlengde Hoogeveensche Vaart. De lintbebouwing breidde uit langs het Verlengde Oosterdiep en de Hoofdwijk III. Na de Tweede Wereldoorlog groeide het dorp in zuidelijke richting en ontstond komvorming. Nieuwbouwwijken kwamen aan de noordkant van de sportvelden. Ook kreeg het dorp na de oorlog enige industrie, waaronder een fabriek van de Hengelosche Electrische en Mechanische Apparaten Fabriek, kortweg Heemaf. Het gebied was aantrekkelijk voor grote fabrieken, door de ligging bij Duitsland en het aanwezige arbeidspotentieel.
Een centrale plek wordt ingenomen door dorpshuis De Meerstal, dat in 2006 na een verbouwing feestelijk werd heropend. Aan de Dorpshuiswijk vinden we de kinderboerderij in de Beatrixhoeve en bij de Eemslandweg staat het bekende beeld De Grensgangers van Onno de Ruijter. In de wijde omtrek is Zwartemeer bekend door het carnaval, dat hier sinds de jaren ’70 jaarlijkse met een grote optocht wordt gevierd. Beroemd was het dorp ook vanwege het voetbal. In 1955 had Zwartemeer namelijk het eerste Drentse elftal dat deelnam aan de betaalde voetbalcompetitie. In 1971 viel het doek voor de club en het duurde nog tot de jaren ’80 voordat Emmen toetrad tot het betaalde voetbal.
Aan de zuidkant grenst het dorp aan het hoogveenreservaat Bargerveen. Dit is een restant van het ooit omvangrijke Boertangermoeras. Als een van de laatste hoogveenrestanten in Nederland biedt het Bargerveen een interessante diversiteit aan veenfora en fauna. Moeras, vennen, graslanden en heideterreinen wisselen elkaar af. Het reservaat is het leefgebied van ruim tweehonderd vogelsoorten, tientallen vindersoorten en vele zoogdieren en amfbieën. ■
Colofon
Bron: Noordboek
